θάλαμος

(Φυσ.). Ονομασία διάφορων συσκευών που περιλαμβάνουν έναν χώρο με πολύ συγκεκριμένες συνθήκες και περιεχόμενο και χρησιμοποιούνται για τη μελέτη των ιδιοτήτων των στοιχειωδών σωματιδίων (ηλεκτρονίων, πρωτονίων, νετρονίων κλπ.). Η μελέτη αυτή είναι δυνατή με πειραματικές διατάξεις που ενισχύουν ιδιαίτερα τα φαινόμενα που παράγονται από τα σωματίδια, τα οποία εξαιτίας των διαστάσεών τους, δεν θα ήταν δυνατό να παρατηρηθούν. θ. αερίων. Θ. για την εξόντωση αντιπάλων του ναζισμού στα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. θ. ιονισμού. Συσκευή για την εκμετάλλευση του φαινομένου της παραγωγής ιόντων από ένα ηλεκτρικά φορτισμένο σωματίδιο, το οποίο διαπερνά μια αέρια ουσία. Το σωματίδιο, το οποίο εισχωρεί στον θ., προσκρούει στα μόρια που συναντά στη διαδρομή του και προκαλεί την απώλεια ηλεκτρονίων, έτσι ώστε τα μόρια να φορτίζονται θετικά (θετικά ιόντα). Με τη σειρά τους τα ιόντα που παράγονται από το σωματίδιο συγκρούονται με άλλα μόρια και το ιονίζουν· πρόκειται για μια ακολουθία κρούσεων η οποία προκαλεί μία αλυσίδα ιόντων. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ένας αισθητός διαχωρισμός των φορτίων και μια σημαντική ενίσχυση του φαινομένου. Το όργανο χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του αριθμού των ιόντων που παράγονται κατά μήκος της διαδρομής ενός φορτισμένου σωματιδίου. Είναι κατασκευασμένο με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορεί να συλλέγει το φορτίο που παράγεται από το ιονίζον σωματίδιο σε μια ορισμένη διαδρομή και να μπορεί να μετρά τον ολικό αριθμό των ιόντων. Υπό την επίδραση ηλεκτρικού πεδίου, τα φορτία, ανάλογα με το πρόσημό τους, μετατίθενται από το σημείο από το οποίο παρήχθησαν προς το ηλεκτρόδιο ή τα τοιχώματα. Ιδιαίτερα, το ολικό φορτίο που συλλέγεται στο ηλεκτρόδιο προκαλεί παλμική μεταβολή της τάσης η οποία σημειώνει τη διέλευση ενός σωματιδίου από τον θ. Μελετώντας με διαφόρους τρόπους τη διάταξη και την ένταση του πεδίου, μπορούν να κατασκευαστούν θ. που να ανιχνεύουν τη διέλευση ακόμα και ενός μόνο σωματιδίου. Για να πραγματοποιηθεί η μέτρηση του παλμού της τάσης πάνω στο ηλεκτρόδιο, ο θ. είναι συνδεδεμένος με κύκλωμα, στο οποίο κατά κανόνα παρεμβάλλεται ένας ισχυρός ενισχυτής. θ. εκτόνωσης θ. Γουίλσον. Συσκευή μέγιστης σημασίας για τις εξελίξεις της σύγχρονης φυσικής, καθώς για πρώτη φορά έγινε ορατή και φωτογραφήθηκε η τροχιά ενός σωματιδίου που διαπερνάται από ένα αέριο κατάλληλα επιλεγμένο γι’ αυτό τον σκοπό. Αυτό πραγματοποιήθηκε, λαμβάνοντας υπόψη ότι σε έναν ατμό που βρίσκεται σε κατάσταση υπερκορεσμού συντελούνται συμπυκνώσεις μόνο σε πιθανούς πυρήνες συμπύκνωσης, όπως στην περίπτωση αυτή, τα ιόντα που παράγονται από το σωματίδιο. Η διαδρομή του σωματιδίου αφήνει ως ίχνος αλυσίδα ιόντων τα οποία εμφανίζονται με τη μορφή μιας ακολουθίας μικρών σταγονιδίων. Συνεπώς είναι εφικτή η μελέτη των χαρακτηριστικών αυτού του σωματιδίου (π.χ. μάζα, φορτίο, ορμή) και των πυρηνικών αντιδράσεων τις οποίες προκαλούν οι πιθανές αλληλεπιδράσεις (κρούσεις) του με τους πυρήνες του ατόμου του αερίου το οποίο διαπερνά. Η συσκευή αποτελείται από ένα δοχείο, τον θ., πλήρες με αέριο κορεσμένο σε ατμούς (για παράδειγμα, ατμούς αιθυλικής αλκοόλης CH₃CH₂OH). Η κατάσταση υπερκορεσμού επιτυγχάνεται εύκολα, αρκεί να επιτελεστεί στο αέριο μια γρήγορη εκτόνωση (αδιαβατική) και αμέσως ύστερα μείωση της θερμοκρασίας του. Φωτίζοντας κατάλληλα το δοχείο που περιέχει το αέριο, μπορούν να φωτογραφηθούν τα ίχνη των σωματιδίων που διέσχισαν τον θ. αμέσως πριν ή μετά την εκτόνωση του αερίου. Ο θ. Γουίλσον μπορεί να λειτουργεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα ή μπορεί να κατασκευαστεί έτσι ώστε να λειτουργεί με έναν διεγέρτη, που σημειώνει την άφιξη του στοιχειώδους σωματιδίου και διεγείρει αντίστοιχα τη διάταξη η οποία θέτει σε λειτουργία τον θ. Αν τοποθετηθεί η συσκευή σε μαγνητικό πεδίο, η τροχιά του σωματιδίου, λόγω του ηλεκτρικού του φορτίου, είναι καμπύλη. Μελετώντας την καμπύλωση μπορεί να υπολογιστεί η ορμή του σωματιδίου και το πρόσημο του φορτίου. θ. διάχυσης. Συσκευή που λειτουργεί με βάση την ίδια αρχή του θ. εκτόνωσης, έχει όμοια κατασκευή και χρησιμοποιείται για ανάλογους σκοπούς. Μεταξύ των δύο απέναντι πλευρών του θ. διατηρείται μια διαφορά θερμοκρασίας (περίπου 30-40°C) τέτοια, ώστε το κορεσμένο σε ατμό αέριο, το οποίο εισάγεται συνεχώς από το εξωτερικό περιβάλλον, να διαχέεται από τη θερμότερη στην ψυχρότερη πλευρά και συμπυκνώνεται σε αυτή. Σε μια ζώνη ενδιάμεση των πλευρών δημιουργείται κατάσταση υπερκορεσμού, όπου συντελούνται φαινόμενα εντελώς ανάλογα με αυτά που εμφανίζονται στον θ. Γουίλσον. Ο θ. διάχυσης έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να χρησιμοποιείται με συνεχή τρόπο και το μειονέκτημα ότι ο ευαίσθητος όγκος έχει σχετικά μικρές διαστάσεις (πάχος 5 εκ.). θ. φυσαλίδων. Συσκευή ανάλογη ως προς τη λειτουργία και τους σκοπούς με τον θ. Γουίλσον. Η λειτουργία του βασίζεται στη φυσική αρχή, κατά την οποία σε ένα υγρό που διατηρείται σε κατάσταση υπερθέρμανσης (δηλαδή σε πίεση τέτοια που να μην επιτρέπει τη ζέση του υγρού, αν και η θερμοκρασία του είναι ανώτερη από το σημείο ζέσης), προκαλείται ανομοιόμορφος σχηματισμός φυσαλίδων (έναρξη βρασμού) και ειδικά μόνο σε δυνατούς πυρήνες βρασμού. Οι πυρήνες αυτοί καθορίζονται από την ενέργεια που αφαιρεί ο ιονισμός από το σωματίδιο κατά μήκος της διαδρομής του. Συνεπώς, σειρά μικρών φυσαλίδων καθορίζει την τροχιά του σωματιδίου. Η μείωση της θερμοκρασίας ζέσης επιτυγχάνεται αν προκληθεί γρήγορη μείωση της πίεσης του υγρού. Τα ίχνη μπορούν να φωτογραφηθούν όπως και στον θ. Γουίλσον. Μεταξύ των διαφόρων υγρών που χρησιμοποιούνται, ιδιαίτερη σημασία έχει το υγρό υδρογόνο (H₂) γιατί η σχετικά απλή δομή του ατόμου του (πρωτόνιο + ένα τροχιακό ηλεκτρόνιο) διευκολύνει τη μελέτη των πυρηνικών αντιδράσεων που δημιουργούνται στον θ. Τα πλεονεκτήματα του θ. των φυσαλίδων σε σύγκριση με τον θ. Γουίλσον, οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι στον θ. φυσαλίδων μπορούν να προκληθούν εκτονώσεις με ταχύτερο ρυθμό και συνεπώς μειώνεται ο χρόνος κατά τον οποίο ο θ. μένει αχρησιμοποίητος, και από το ότι η χρήση ενός μέσου μεγαλύτερης πυκνότητας (υγρό αντί αέριο) αυξάνει την πιθανότητα που έχει ένα σωματίδιο να προκαλέσει στο εσωτερικό αυτού του θ. μια πυρηνική αντίδραση. Εκτός από καθαρά στοιχεία χρησιμοποιούνται και οργανικές ενώσεις με ευνοϊκές δυνατότητες εργασίας, όπως το προπάνιο (C₃H₈). θ. σπινθήρων. Συσκευή με την οποία μπορούν να εντοπιστούν οι τροχιές σωματιδίων από τους σπινθήρες που παράγονται σε ένα αέριο. Ο θ. σπινθήρων περιέχει ένα ευγενές αέριο (συνήθως αργό Ar και σε πίεση μίας ατμόσφαιρας) και μεταλλικές πλάκες παράλληλες μεταξύ τους. Οι πλάκες είναι γειωμένες ανά δύο, ενώ στις υπόλοιπες εφαρμόζεται σε κατάλληλη στιγμή υψηλή τάση της τάξης των 15 KV για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου 0,3 msec). Σε περίπτωση που μέσα από τον θ. περάσει ένα ιονίζον σωματίδιο, τότε παράγονται ιόντα μέσα στα διάκενα των πλακών γύρω από το ίχνος του. Αν τη στιγμή αυτή εφαρμοστεί η υψηλή τάση, τότε ανάμεσα στις πλάκες και κατά μήκος της τροχιάς του σωματιδίου παράγονται σπινθήρες που μπορούν να φωτογραφηθούν και μάλιστα στερεοσκοπικά, με αποτέλεσμα να φανεί στον χώρο το ίχνος του σωματίου. Στους θ. σπινθήρων, η υψηλή τάση αποκόπτεται απότομα, η εκφόρτιση σταματά σε 0,1 msec, ο νεκρός χρόνος είναι της τάξης του 1-10 msec και ανάμεσα στις πλάκες υπάρχει συνέχεια ηλεκτρικό πεδίο μικρής έντασης (περίπου 10 Vcm-1) για να απαλλάσσεται ο χώρος ανάμεσα στις πλάκες από ανεπιθύμητα ιόντα που θα εισάγουν θορύβους. Ο θ. σπινθήρων περιέχει επίσης μερικούς απαριθμητές σπινθηρισμών που αποτελούν ένα τηλεσκόπιο απαριθμητών, και όλο το σύστημα συνδέεται με ένα λογικό κύκλωμα. Όταν από το τηλεσκόπιο ή ορισμένους απαριθμητές περάσει ένα επιθυμητό σωμάτιο, η γεννήτρια της υψηλής τάσης μπορεί να τεθεί σε λειτουργία και εφαρμόζεται η τάση στις πλάκες. Ο θ. σπινθήρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κινητική μελέτη των σωματιδίων αν τοποθετηθεί μέσα σε μαγνητικό πεδίο και μπορεί να έχει πάνω από 100 πλάκες με διαστάσεις που μπορούν να φτάσουν σε πολλά τετραγωνικά μέτρα. Ο θ. σπινθήρων έχει όλα τα προτερήματα των θ. νεφώσεων (Γουίλσον) και των θ. φυσαλίδων για τον προσδιορισμό στον χώρο των σωματιδίων, περίπου την ίδια χρονική διακριτική ικανότητα των θ. ιονισμού και των απαριθμητών σπινθηρισμών και αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο όργανο της φυσικής των υψηλών ενεργειών. θ. σκοτεινός. Οπτική συσκευή που αποτελείται από ένα κιβώτιο, στο ένα τοίχωμα του οποίου υπάρχει μια οπή, που μπορεί να προσαρμοστεί ένας αντικειμενικός φακός με εστιακή απόσταση περίπου ίση προς το βάθος του κιβωτίου. Με τη διάταξη αυτή επιτυγχάνεται, στο τοίχωμα που βρίσκεται απέναντι από εκείνο που βρίσκεται η οπή, ένα ανεστραμμένο είδωλο των αντικειμένων. Αν το τοίχωμα αυτό είναι από θαμπό γυαλί, το είδωλο μπορεί να παρατηρηθεί και αν χρειάζεται να σχεδιαστεί. Αν αντικατασταθεί το θαμπό γυαλί με μια φωτοευαίσθητη πλάκα, επιτυγχάνεται το φωτογραφικό είδωλο του αντικειμένου, με τη διαδικασία που εφάρμοσε για πρώτη φορά ο Νταγκέρ. Η αρχή του σκοτεινού θ. ήταν ήδη γνωστή στον Λεονάρντο ντα Βίντσι, ευρύτερα όμως χρησιμοποιήθηκε πολύ αργότερα, όταν βρέθηκε τρόπος να σταθεροποιηθούν τα είδωλα στις φωτοευαίσθητες πλάκες. θ. συμπύκνωσης. Κοιλότητα στις μηχανές εσωτερικής καύσης. θ. φωτογράφησης ιχνών. Συσκευή κατάλληλη να αποτυπώνει φωτογραφικά τα ίχνη από σωματίδια ακτινοβολίας. (Ιατρ.) Ωοειδής δομή βαθιά στον εγκέφαλο, που εντοπίζεται δεξιά και αριστερά από την τρίτη κοιλία και είναι σημαντικό κέντρο αισθητηρίων πληροφοριών. Ενδέχεται να επηρεάζει τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Σχηματικές παραστάσεις των τομών και των αρχών λειτουργίας τριών τύπων θαλάμων ή πειραματικών διατάξεων, οι οποίες χρησιμοποιούνται συνήθως στη μελέτη των χαρακτηριστικών των στοιχειωδών σωματιδίων και στην έρευνα των φαινομένων που σχετίζεται με αυτά. Σχηματισμός των ειδώλων στον σκοτεινό θάλαμο. Ο αντικειμενικός φακός σχηματίζει ένα ανεστραμμένο και πολύ μικρών διαστάσεων είδωλο, το οποίο μπορεί να παρατηρηθεί από το στιλβωμένο γυαλί.

* * *

ο (AM θάλαμος)

1. δωμάτιο, κάμαρα

2. διαμέρισμα για διαμονή και ύπνο (α. «θάλαμος πλοίου» — καμπίνα

β. «θάλαμος νοσοκομείου»)

3. γαμήλιο δωμάτι

νεοελλ.

1. ανατ. δίδυμος συμμετρικός ωοειδής σχηματισμός φαιάς νευρικής ουσίας στον εγκέφαλο

2. βοτ. άλλη ονομασία τής ανθοδόχης

3. τεχνολ. ο κλειστός χώρος μιας μηχανής μέσα στον οποίο γίνεται κάποια συγκεκριμένη λειτουργία της («θάλαμος καύσης»)

4. φρ. α) «θάλαμος αερίων» — χώρος θανάτωσης ή εκτέλεσης με δηλητηριώδη αέρια

β) «τηλεφωνικός θάλαμος» — μικρός χώρος που χρησιμοποιείται για τις τηλεφωνικές επικοινωνίες

γ) ανατ. «πρόσθιος θάλαμος» — το τμήμα τού οφθαλμού που περιλαμβάνεται μεταξύ τού κερατοειδούς χιτώνα και τής ίριδας και το οποίο περιέχει υδατοειδές υγρό

δ) «σκοτεινός θάλαμος»

i) φυσ. κλειστό κιβώτιο που φέρει στη μια έδρα μικρή οπή διά μέσου τής οποίας το φως εισερχόμενο σχηματίζει ανεστραμμένα τα είδωλα τών αντικειμένων

ii) (φωτογρ.) χώρος με δυνατότητα συσκότισης στον οποίο γίνονται διαφορές εργασίες τής φωτογραφικής τέχνης

αρχ.

1. το εσώτερο μέρος τού σπιτιού, ιδίως ο γυναικωνίτης («ἐκ δ' Ἑλένη θαλάμοιο θυώδεος ὑψορόφοιο ἤλυθεν», Ομ. Οδ.)

2. κοιτώνας τών άγαμων παιδιών

3. σπίτι, τόπος διαμονής (α. «βασιλικοί θάλαμοι», Ευρ.

β. «ἀρνῶν θαλάμοις» — στις στάνες, Ευρ.)

4. το κατώτατο και σκοτεινότατο μέρος τού πλοίου

5. το άδυτο τού ναού («ἐς μὲν οὖν τὸν μέγαν νηὸν πάντες εἰσέρχονται, ἐς δὲ τὸν θάλαμον οἱ ἱερεῑς μοῡνον», Λουκιαν.)

6. ναός.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολ. Η λ. συνδέεται με το θόλος και έχει πιθ. προελληνική προέλευση.

ΠΑΡ. θαλάμη

αρχ.

θαλαμαίος, θαλάμαξ, θαλαμεύω, -ομαι, θαλαμήιος, θαλαμιά, θαλαμίας, θαλάμιος, θαλαμίς, θαλαμίτης, θαλαμόνδε

νεοελλ.

θαλάμι, θαλαμίσκος, θαλαμωτός.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) θαλαμηγός, θαλαμηπόλος

αρχ.

θαλαμοποιός

νεοελλ.

θαλαμανθή, θαλαμάρχης, θαλαμοειδής, θαλαμοτομία, θαλαμοφόρα, θαλαμοφύλακας. (Β' συνθετικό) αρχ. αμφιθάλαμος, ενθάλαμος, νεοθάλαμος, ομοθάλαμος

νεοελλ.

αεριοθάλαμος, αεροθάλαμος, αντιθάλαμος, ατμοθάλαμος, διθάλαμος, θερμοθάλαμος, καπνοθάλαμος, λεβητοθάλαμος, μονοθάλαμος, νεκροθάλαμος, οξυγονοθάλαμος, προθάλαμος, υδροθάλαμος].